Hoe veranderen we het systeem? Is dat wel mogelijk? Hoe kunnen we....

Samen iets groots tot stand brengen

Allereerst wil ik je vragen eens goed te kijken naar het schitterende plafond van de middeleeuwse kathedraal Duomo di Siena, op de foto hierboven. Op plekken als deze ervaar ik ontzag voor wat er mogelijk is, wat wij mensen kunnen bouwen, als we geïnspireerd zijn om samen iets groots tot stand te brengen. En dat in de middeleeuwen... Wat kunnen wij daar nu van leren?

Mens centraal

In de periode na de middeleeuwen had de kerk een beetje afgedaan. Er ontstond een splitsing in de wetenschap: het spirituele aspect dat tot die tijd onlosmakelijk deel uitmaakte van vele vormen van wetenschap, werd in de ban gedaan. Tijdens de zogenoemde 'verlichting' stond de mens centraal en was er geen plek meer voor het onmeetbare. Onze huidige wetenschap (en daardoor ook het onderwijs) is nog steeds op dit denken gebaseerd.

Einstein

Einstein zei dat we problemen nooit kunnen oplossen met hetzelfde denken dat het creëerde. We hebben een nieuwe manier van kijken nodig, om het huidige landschap te kunnen overzien, een nieuw paradigma.

Met dank aan internet is de wereld een dorp geworden, is kennis en informatie miljarden keren makkelijker toegankelijk en is het bewustzijn van velen enorm toegenomen. We krijgen steeds meer zicht op het hele plaatje.

Om de uitdagingen van vandaag 'op te lossen', hebben we een holistische bril nodig.

Twee hersenhelften

Een holistisch wereldbeeld gaat ervan uit dat alles in wezen één is. Dat is niet zo makkelijk voor te stellen, omdat ons brein zo gefragmenteerd is en we vooral de mannelijke, rationele, analytische helft hebben getraind. Deze helft deelt alles in hokjes in. Het vrouwelijke brein zorgt juist voor de verbinding, emoties en creativiteit. Met deze hersenhelft kunnen we makkelijker zicht krijgen op de samenhang der dingen. Beide zijn nodig.

Op de foto van de Duomo zie je het vrouwelijke aspect (de cirkel) in het midden, en daar omheen de (mannelijke) vakjes, die met elkaar een volmaakte eenheid vormen, een mandala. Deze vorm komt in de natuur ook veel voor, denk aan bloemen. Er is een hart en er zijn blaadjes. Er zijn delen en er is een geheel.

 

De bedoeling

In het het huidige onderwijs (net als in de wetenschap, maatschappij, economie, zorg) lijkt er alleen aandacht te zijn voor de vakjes, de hokjes, de delen. Het hart lijkt verdwenen. Het waarom, de bedoeling is weg. Iedereen doet wat hem opgedragen wordt, omdat we het nu eenmaal zo doen, maar dit handelen staat vaak niet in verbinding met de echte bezieling... Er bestaat een afgescheidenheid, een kloof, tussen onze visie en ons doen en laten.

Het systeem ontrafeld

Het (onderwijs)systeem wordt steeds meer ervaren als een enorm blok aan ons been. Tegelijkertijd is het zo ongrijpbaar, want het systeem, wat is dat eigenlijk? Het is geen makkelijk te beantwoorden vraag. Ik vermoed dat je, wanneer je deze vraag aan twintig mensen zou stellen, je dan even zoveel antwoorden zou krijgen.

Mijn definitie zou zijn:
Het systeem is de samenhang van collectieve overtuigingen en aannames waarop het doen en laten is gebaseerd.

Dit geldt voor het onderwijssysteem, maar net zozeer voor het zorgsysteem, het maatschappelijk systeem, het geldsysteem, etc. Ze hangen allemaal in belangrijke mate met elkaar samen, komen voort vanuit hetzelfde denken.

En waarom is het systeem zo dwingend? Dat komt omdat (bijna) iedereen erin gelooft. We controleren elkaar en onszelf. We hebben de wetten geïnternaliseerd. Er is nauwelijks nog een zichtbare machthebber nodig om ons in het gareel te houden.

Rollen en posities

Er zijn rollen en bijbehorende hiërarchische posities. Bij iedere rol horen bepaalde gedragingen, die we volstrekt normaal zijn gaan vinden. We weten niet beter en hebben wellicht niet eens meer in de gaten dat ze in de kern allemaal terug te voeren zijn op één grondovertuiging: leren is niet mogelijk zonder controle en overheersing.

In de basis gaat het hele systeem over dwang en onderdrukking. Je wordt onderdrukt door de één en wordt geacht de ander te onderdrukken.

Dit geldt voor alle rollen, behalve voor de rol 'leerling', want die staat onder aan de hiërarchie en heeft daardoor niemand om te onderdrukken. Geen wonder dat sommige kinderen de neiging hebben om te 'pesten', tenslotte is dat niets anders dan een verwoede poging om ook iets of iemand te onderdrukken, om het nare gevoel van onderdrukt te worden af te schudden.

Confronterend? Dat geloof ik graag!

Waar is de nooduitgang?

Nu we de kern te pakken hebben, kunnen we (als we dat willen) de angel verwijderen. We kunnen ervoor kiezen om het concept van onderdrukking uit onszelf, onze klassen en scholen te verwijderen. We kunnen ermee beginnen om een nieuw systeem te bouwen, dat uitgaat van vrijheid, vreugde en vertrouwen. Dát is het nieuwe onderwijs, het onderwijs van de toekomst.

We kunnen er vandaag nog mee beginnen. Anne Frank schreef ooit in haar dagboek: 'Wat fantastisch dat niemand ook maar één moment hoeft te wachten met het verbeteren van de wereld!'

Wat zou de eerste stap kunnen zijn?